Grčko naselje u Maloj Aziji nastalo između XI i VIII veka p.n.e. Prema jednom od mitova Efes su osnovale Amazonke. Žene ratnice.

U rana vremena stanovnici su obožavali Artemidu. Ona je u Grčkoj mitologiji bila boginja plodnosti, lova, divljine, gospodarica i zaštitnica divljih životinja. Za Rimljane Diana.

ARTEMIDIN HRAM

U IV veku p.n.e. izgrađen je monumentalni hram Artemide koji se svrstava u 7 svetskih čuda staroga sveta. Danas je od hrama ostao samo jedan stub improvizovan od ostataka stubova i mesto gde se nalazio. U Istanbulu postoji rekonstruisana maketa ovog hrama.

Sveštenice su igrale važnu ulogu u održavanju kulta boginje Artemide u antičkom grčkom svetu. U Efesu su bile poznate po tome da su vodile seanse sa vernicima. Održavale su i vodile verske rituale. Na taj način su posredovale između vernika i božanstva. Veruje se da su kroz ove seanse pružale spiritualno vođstvo, proricanje budućnosti i isceljenje vernicima.
Neki tvrde da su sa vernicima na seansi imale i seksualne odnose, ali to je malo verovatno jer su u pravilu morale biti device kao što je bila i sama boginja.
Pretpostavljam da su takve priče nastale početkom novog veka dolaskom hrišćanstva. Sveti Pavle i Jovan su se oštro protivili tim paganskim običajima.

Hadrijanov hram

Svoj vrhunac grad je dostigao krajem helenske i početkom romanske vladavine u I i II veku nove ere kad je imao oko 250.000 stanovnika što ga svrstava u megapolise tog vremena. Od toga je oko 60.000 bilo robova.

Grad je uništen i spaljen najezdom Gota 262. godine. Nakon nekoliko zemljotresa u VI i VII veku i najezde Arapa preostalo stanovništvo se raselilo. 1869 arheološka istraživanja Artemidinog hrama započeo je John Turtle Wood koji je radio za British Museum.

Nekad se u grad ulazilo iz luke ulicom Arcadiane kojom se dolazilo do amfiteatra. Preko luke se obavljala intenzivna trgovina Danas je more udaljeno 8 km i nema luke. Zato se u posetu ide autobusima sa druge strane iz naselja Selčuk (Selçuk) Kuretovom ulicom do Celsusove biblioteke. Efes je udaljen od Kušadasija oko 30 km. 80 km od Izmira.

Odeon

Natkriveno pozorište su izgradili Publije Vedije Antonije i njegova žena. Efes je imao dvodomnu skupštinu. U Odeonu su se održavale sednice savetodavnog veća, koncerti i predstave.

U toj ulici se nalaze terme iz rimskog doba i javni toalet gde su se ponekad sklapali značajni dogovori kako kaže legenda.

Rimski toaleti

Toalet su koristili uglavnom muškarci. Bilo je besplatno jer se urin bogat amonijakom koristio za druge namene.

Za lično čišćenje koristili su sunđere sa vodom. Nisu imali naviku da peru ruke, ali prema dostupnim informacijama iz tog doba nije zbog toga bilo značajnijih zaraza.

Herkulova kapija

Legenda kaže da su ovi stubovi postavljeni da se oseti Herkulesova snaga. To može samo onaj koji može istovremeno da dodiruje oba stuba. U to doba je bilo malo ljudi koji su bili toliko veliki.

Nakon postavljanja ovog luka Kuretova ulica je postala pešačka. Kao što se danas centri gradova pretvaraju u pešačke zone.

Hadrijanove kapije

Hadrijanove kapije u Efesu nisu tako lepe i monumentalne kao Hadrijanove trijumfalne trostruke kapije u Antaliji ali su ostale kao pomen jednom prošlom vremenu.

Celsusova biblioteka

Kad se pomene Efes prva asocijacija je ova biblioteka jer od Artemidinog hrama ništa nije ostalo. Biblioteku je izgradio Tiberijus i sahranio oca ispod zapadnog krila tako da je biblioteka ujedno i Celsusova grobnica. U to vreme bila je treća poznata biblioteka po veličini sa oko 12.000 svitaka.

Procena je da je dosad otkriveno oko 15% arheološkog lokaliteta. Duži niz godina iskopavanja na lokalitetu rade arheolozi iz Austrije, pa su za svoj rad dobili značajna dela kao što su 4 originalne skulpture iz Celsusove biblioteke.

Statue koje krase fasadu Celsove biblioteke predstavljaju četiri vrline: Sofiju (Mudrost), Arete (Hrabrost), Episteme (Znanje) i Enoju (Misao)

Javna kuća preko puta biblioteke

Smatralo se da žene iz javnih kuća imaju veći srednji nožni prst. Desno je figura žene i levo pokazatelj da je tamo javna kuća.

U planu se vidi da se između javne kuće i biblioteke nalazi tunel. Kroz njega su žene lako ulazile u biblioteku i čitale svitke koji su bili složeni u pregradama na zidu. Zavisno od statusa (da li su bile robinje ili slobodne) obrazovanje im je moglo doneti mnogo bolji status. Poznate obrazovane hetere su bile veoma istaknute u društvu i imućne.

Kako je biblioteka bila popularna neki smatraju da su taj prolaz koristili muževi koji bi umesto u biblioteku svratili malo do javne kuće.
To je malo verovatno. U to vreme žene nisu bile emancipovane kao danas. U grčkoj demokratiji nije bilo ni govora o tome da npr. žene glasaju i slično. U Antičkoj Grčkoj muževi su uz žene slobodno imali ljubavnice (hetere) i/ili su bili patroni mladićima koje su učili životu i sa njima vodili ljubav. Poseta javnim kućama je bila normalna stvar i nije trebalo da se taji. Postajale su čak i državne javne kuće koje su bile nešto jeftinije.

Amfiteatar

Nekoliko stotina metara dalje Mermernom ulicom prema nekadašnjem ulazu iz luke nalazi se veliki amfiteatar koji je imao oko 25.000 sedećih mesta po čemu je bio najveći u to doba. (Pogledaj naslovnu sliku.)

U ovom amfieatru se povremeno održavaju koncerti. U prilogu prošlogodišnja izvedba Karmine Burane od strane Izmirskog simfonijskog orkestra.

Bogataške kuće sa početka nove ere

Ostaci kuća bogataša na padinama brda Koresos uz rub arheološkog područja pokazuju izuzetno visok komunalni nivo. Tu se nalazi 7 bogataških spratnih kućica u nizu iz rimskog perioda. Bile su izuzetno napredne za ono doba, a verovatno i za dosta savremenih kuća.

Imale su podno i zidno grejanje, vodovod sa hladnom i toplom vodom, hamam, mermerne zidove sa freskama, mozaik na podu, prelepe skulpture, stubove i ukrase.

Sve sobe su bile okrenute prema unutrašnjem dvorištu (peristilu) gde su bile fontane ili bar bazenčić. Tu se skupljala kišnica odakle se koristila pitka voda ili iz bunara koji su ponekad bili u samoj kući.

Značaj Efesa za hrišćanstvo

Efes je jedno od najznačanijih mesta za hrišćanstvo. U prvom veku naše ere u njemu je živela Devica Marija do svoje smrti. Prema Hristovoj želji pratio ju je Sveti Jovan Bogoslov koji je kasnije prema predaji odveden u Rim. Nakon izgnanstva Jovan je živeo u pećini na ostrvu Patmos u Grčkoj gde je napisao Knjigu otkrovenja ili Apokalipse. O tome malo više u postu o Patmosu.

U prvom veku naše ere u Efesu je boravio i Sveti Pavle. On je ovde boravio 3 godine razvijajući hrišćansku veru ali i boreći se protiv paganske vere u Artemidu i grčke mitove. Na kraju mu je suđeno u amfiteatru i proteran je iz Efesa. Ovde je napisao čuveno Pismo Korinćanima.
Kao što je poznato u Rimu gde je kasnije boravio ubijen je na okrutan način od strane rimske vlasti.